A-Yoona Bin’ti-Kaatu adi n’teepu-teepu jwa Yissomo ya Miteeto. Kaanyuma, vaadiji n’teepu-teepu jwa pawujo pa wudookotaala M’maasoomo ga kwaamba Apidika ku Unipeesiti ja Yeedisin’kiya (n’cilaambo ca Piilaandi) ni ku Wunipeesiti ja Geen’ti (n’cilaambo ca Beejika). Sooni valakwe-va vaadiji n’teepu-teepu jwa kudiiwuunga ku Cen’ta ja Masooma ga kwaambaga Apidika ja Wunipeesiti “Eduardo Mondlane” (n’cilaambo ca Masaambiki). N’tuunji jwa mabuuku m’pela aga Women’s Lived Landscapes of War and Liberation in Mozambique: Bodily Memory and the Gendered Aesthetics of Belonging (Routledge, 2019), akunaaleembaga sooni ya kwaambaga maana ga yituulalo mu mbalaango sya mbidi ni kanonyelwe ka kuumbu-kuumbu sya yakudya. Wuteepu-teepu waawo wa namaanja jino wukung’nudila mu wusoomi wa ndaavi ni ng’alawuko sya mbidi sya jeenelo sya mwa-Apidika, n’nope-n’nope pa kwaambaga ngomela sya ciikala ca paasi ni kasiseveesele mu nganya sya wukuunguluci wa namaanja jino pa kwaambaga mbidi sya kuvalaanga n’cimooyo.

Kusilola nduunji
Adeleesi: jonna.katto[at]gmail.com

Ce-Yileena Bin’ti-Baayidi vaapagwiile ku-Cikonono, n’cpiinda ca Mweembe. Valaakwe-wo adi mwiisukulu gwaawo Ce-N’taamila va II. Mu ndaavi já ngoongo ja kudiwoombola mu wukapoolo wa aputikiisi, Ce-Yileena vaaseveesile ga wusikaadi N’citepo ca Acim’masyeeto va M’PELEEDIIMO. Adi meemba n’kuwuunda jwa “Caama ca Acim’masyeeto Amasaambiiki”(OMM), sooni m’paka naamaanja jino akuteenda wupaande m’pela meemba n’nukosyo.

Ce-Yileena, tokaapo kalakaala, vaakweete luunguna lwa ya mbidi ni, kwa digoongo dyaakwe dyele, vaawuungeene ni vaataandiite kuseveesa na A-Yoona. Mu ndaanda vaanganya-wo vaaseeveesile ya mbidi ja ngoondo ja wuwoombosi, n’kukuungulukaga naawo na acimeemba va citepo ca acim’masyeeto (DF) pa kwaambaga kuumbu-kuumbu sya mbidi sya wuumi waawo. Pa wujo mwaanja, vaanya-wo vaataandiite kuseveesa pa kwaambaga ya mbidi-sya-kaale n’nope, n’kuung’unudila m’miloongola ja ciimbuumba ja wulamusi já ciikala ca paasi n’nope

A-Domiingu bunu-Adi vaapagwiile ku-N’kalapa, n’cipiinda ca Mavaago. Mwaadimu pa kutaandilaga n’caaka ca 1991 ni vaaseveesile m’masukuulu ga seekoondaadi “Paulo Samuel Kankhomba ni Cristiano Paulo Taimo” kwa vaadiji n’kwiigaanya massomo aga: “Wucoolo, Yisaabu ni Mbagwile”. Pa kutaandila n’caaka ca 2000 adi n’kamucisi jwa m’paango wa kusoomesya n’nyiveeceto yeetu, ku mbadi já kutuunga yibuuku ya kusoomela, baada ja kupata ciigaanyo kwa Ce-Mwaadimu va diina Ce-Sawuulu A-Teleela bunu-Nguunga, pa kwaamba ya kuti katuunje yitaabu ni ng’ooso sya maleemba pa Ciyaawo. Adi n’tuunji jwa yibuuku m’pela ayi; “Dilaanguka” (cibuuku ca 3ª kalaase) ni “Naciloongola (cibuuku ca kudiijiganicisya kussoma ni kuleemba pa Ciyaawo). Sooni ni vaateesile wupaande pa kugopoleela ni kwiilanya pa Ciyaawo yibuuku ya vanapun’si, pamo ni ya acivaadimu, ya Yisaabu, Ciyaawo ni Mbagwile. Diina dyaawo dya wutuunji akuvilaanjigwa: A-Simudiile bunu-Adi.

“Ngutuubu yaati canaacikuuyaaga m’poloojeeti GENHIS-AFRICA caadiji cipaata-paata ca cipaanje. Naambo, baada ja kuyipiikana ya yaakuungulucigwaaga nganiisyo syaangu siceenjile ni, nguwuteenda kuti awu-wu wudi wupiile ni m’paata wa kusimanya mbidi ja acaambuje vaangu, vaandi n’kwaanyaadila kweejiinji”.