(🎙️ Gravação áudio da Introdução)

‘Biibi ni jwaakulamula’ jidi kam’pepuusaja n’gwaaso ja kutyoocela muwuteepu-teepu wa kwaambaga mbidi sya acim’masyeeto, jeenelo ni wulamusi ku-N’kuudi kwa Masaambiiki. Jikutiitiicila ya mbidi sya kuvalaanga cimooyo sya acibiibi va Vaayaawo.

Vayaawo adi va wuluunduunde wa ku ciimbuumba ni akweete n’teeto waati n’siciisi waawo wa siyaasa ni diini wudi ku-cikoongwe. Naambo tuyimaanyi ya n’noono pa kwaambaga mbidi syaawo ni wulamusi waawo wa vaakweete diisiku dimo dyaakwe.

Ndaande jimo jaakwe ja jikuteendeekaasya kuti tuyimanye ya n’noono jidi digoongo dyaati ndoolelo sya maleemba sikutusaadila ngaani sinaandi. Yatuyimaanyi ya kwaambaga mbidi sya kalakaala sya Vayaawo yikutuyiika n’nope-n’nope pa kutyoocelaga m’mataangaso ni maleemba ga vaandu va diini ni va kweenda, sooni ni m’masyoomo ga va vasoomi va miteeto ja vaandu. Vele aleemba mabuuku-wo, va ku-Wulaaya-wo, vaayinyoosiisye kwa n’nope yoosepe ya kwaambaga wulamusi wa acim’masyeeto. Mwa citukululu, akutumanyisya mbidi sya akulamula acakuunganya ni ya kwaambaga wulamusi wa Siyaasa ni jiini ya waatiga kwiika m’makono mwa acaalume.

Mabuuku ga mbidi ga namaanja jino—ga kuleembegwa n’kutyoocelaga mu ndoolelo-si—ga kutiitiicila sooni kaane luumbiidi lwa miloongola ja cilume ja Vayaawo. Kaane ni kaane kaakwe, vele atuunji va mabuuku-wo akutaandilaga mu wuloongo wa ku cilume ni wutuundu wa kutumicila wulamusi acakuunganya m’pela n’teeto waangadi va kuwukayicila.

‘Biibi ni jwaakulamula’ jikuwusimoongwa wele wipiikaangani-wo. Pa kutyoocela n’kaam’pepuusa ja mbalaango sya mbidi sya pa cimooyo sya kupelegana mbiinga ni mbiinga ja vaandu, jikutuvalaanjila n’tuundu wiine wa mbidi sya jeenelo pa kwaambaga cele ciikala-co.

Kam’pepuusa-ji jikuvalaanga mbidi ja ciikala ca paanyuma n’nope, katema kaati wulamusi wa Siyaasa-jiini wa cilume nganawuva n’teeto wa pa-ndaamo ni noombe acim’masyeeto vaaveecetaga ni vaateendaga ya pa wulamusi.

* * *

Aji kam’pepuusa-ji jikuciisidila mu wuteepo-teepo wa ngaani wana kuteendaga kaswiidi, jwa diina, A-Yoona bin’ti-Kaatu, ni akamucisi vaawo, Ce-Yileena bin’ti-Baayidi ni A-Domiingu bunu-Adi, ku-Nyaasa, n’nyaaka ya 2014 m’paka 2022.

Aji kam’peepuusa-ji jikweete mituuka ja pa Ciingelesi, Ciputikiisi ni Ciyaawo.

Yamicilo kwa akugopolanya saadisi sya kam’pepuusa:
A-Domiingu bunu-Adi (pa Ciyaawo)
João Figueiredo (pa Ciputikiisi)

Kusooma ni kwaambula malove—A-Yeemele bin’ti-N’toonyo—pa Ciyaawo ni pa Ciputikiisi.

* * *

Kam’pepuusa-ji jiveele wutuundu wa kutaambasya kwa vaandu acaajiinji, yipata-paata ya polojeeti ja wukaswiidi ‘Repensando as histórias de género em África: Tempo, mudança, e o passado profundo no Norte de Moçambique’ (GENHIS-AFRICA) [Kusikuumbucila-kuumbucila ngaani sya aciimbuumba va mwa Apidika: Ndaavi, ng’aalawuko, ni ciikala ca paasi ca ku-N’kuudi kwa Masaambiiki]. GENHIS-AFRICA jaasagudiigwe ni Dipaatameen’ti ja Yisyoomo ya Apidika ja Yunivesiti ja Gen’ti, n’cilaambo ca Beejika ni jaapatile cikamucisyo ca maseengo gaakwe kwa Marie Skłodowska-Curie—Pa kutumicilaga mituuka ja mbiya sya kwaakamucisya vaandu waamba (2019-2021).